'u zult de waarheid kennen, en de waarheid zal u vrijmaken. '
Johannes 8:32

آغازها! کتاب پیدایش کتاب آغازها است! آغاز عالم هستی، آغاز حیات گیاهان و جانوران، و آغاز حیات انسان. اما سرآغاز بسیاری دیگر از امور را نیز در این کتاب می‌یابیم: سرآغاز پیوندهای خانوادگی، گناهِ عالم‌گیر، قتل و جنایت، صنعت، هنر، قومها و ملتها، و در نهایت سرآغاز قوم اسرائیل.
کتاب پیدایش یکی از بحث‌انگیزترین کتابها است. علت آن است که این کتاب به شرح رویدادهایی می‌پردازد که در فراسوی تاریخ مدون بشر قرار دارند. پیدایش می‌کوشد با زبانی خاص و موجز و به‌دور از خرافه، چگونگی پدیدآییِ عالم هستی را به دست خالق آن شرح دهد. همچنین با زبانی پر رمز و راز به شرح ورود نافرمانی و عِصیان به زندگی بشر می‌پردازد. 

دوّمین کتاب تورات موسی، چنانکه از نامش پیدا است، به شرح خروج قوم اسرائیل از سرزمین مصر می‌پردازد. ماجراهای این کتاب و نیز سه کتاب بعدی تورات موسی (یعنی لاویان، اعداد،  تعیین تاریخ دقیق خروج بنی‌اسرائیل از مصر بر اساس مندرجات کتاب خروج، مقدور نیست. دانشمندان این رویداد را بین سده‌های پانزدهم تا سیزدهم قبل از میلاد تاریخ‌گذاری می‌کنند. اما مهمتر از تاریخ این رویداد، آن است که خداوند به بازوی افراشته، قوم خود را از سرزمین بندگی به سرزمین آزادی رهبری می‌کند.و تثنیه) به دوره‌ای مربوط می‌شود که قوم اسرائیل در بیابان به سر می‌برند و آهسته به سوی ارض موعود، یعنی سرزمین کنعان پیش می‌روند.

سوّمین کتابِ تورات موسی، نام قبیلۀ لاوی را بر خود دارد که عهده‌دار نظام عبادت بودند. این کتاب حاوی دستورالعملهایی است برای کاهنان تا قوم اسرائیل را در عبادت خدا رهبری کنند. همچنین به قوم خدا نشان می‌دهد چگونه زندگی مقدسی داشته باشند. اگر کتاب لاویان را در یک نشست بخوانیم، موضوعی که بیش از هر چیز خودنمایی می‌کند، قدوسیت خدا است. از آنجا که خدا قدوس است، قوم او نیز باید چه به‌طور جمعی و چه انفرادی مقدس باشند. 

کتاب اعداد که چهارمین کتاب از تورات، یعنی نوشته‌های پنجگانۀ موسی است، با فهرستی طولانی از شجره‌نامه‌های مبسوط بنی‌اسرائیل آغاز می‌شود. برای بنی‌اسرائیل بسیار اهمیت داشت که بتوانند تبار خود را به یکی از دوازده پسر یعقوب (همان اسرائیل) برسانند، زیرا به این وسیله، می‌توانستند ثابت کنند که جزو قوم برگزیدۀ خدا و وارث وعده‌های ابراهیم‌اند. این حاوی پیامی برای ما نیز هست تا از تعلقمان به خانوادۀ الهی اطمینان یابیم و بدانیم که به واسطۀ فیض مسیح، براستی فرزند خدا هستیم.

کتاب تثنیه، پایان‌بخش کتابهای پنجگانۀ موسی (تورات) است. تثنیه به معنی شریعت ثانی نیست، بلکه تکرار یا تشریح شفاهی همان شریعت نخستین است که از زبان موسی بیان می‌شود. بنا بر روایت کتاب، موسی در روز نخست از ماه یازدهم از سال چهلمِ خروج بنی‌اسرائیل از مصر، بیان این مطالب را آغاز کرد (۱‏:۳). این سخنان در واقع وداع موسی با بنی‌اسرائیل است.

کتاب یوشَع به شرح ورود قوم اسرائیل به سرزمین موعود و تصرف آن به دست ایشان می‌پردازد. این کتاب از جایی آغاز می‌شود که کتاب تثنیه به پایان می‌رسد. قوم اسرائیل پس از سالها بردگی در مصر و بعد از چهل سال سرگردانی در بیابان، سرانجام اجازه می‌یابند به سرزمینی داخل شوند که خدا به پدرانشان وعده داده بود.

واژۀ ’داوران‘ به رهبرانی اطلاق می‌شد که خدا به قوم اسرائیل عطا می‌فرمود تا از ایشان در برابر دشمنانشان حفاظت و حمایت کنند. در این کتاب به دوازده ’داور‘ اشاره شده است. اگر عیلی و سَموئیل را نیز از این داوران محسوب کنیم، شمار آنها به چهارده می‌رسد. کتاب داوران زمانی حدود ۳۵۰ سال را در بر می‌گیرد.

کتاب روت نام خود را از یکی از شخصیتهای اصلی کتاب، یعنی روت، اهل موآب، اخذ کرده است. ماجرای کتاب روت در دورۀ داوران رخ داده، زمانی که میان قوم اسرائیل و موآبیان صلح برقرار بود. خانواده‌ای اسرائیلی به هنگام خشکسالی، به سرزمین موآب مهاجرت می‌کنند. پسران این خانواده با دختران موآبی وصلت می‌نمایند. چون هر دو پسر می‌میرند و مادرِ آنان قصد بازگشت به سرزمین اسرائیل می‌کند، ایمان عظیم روتِ موآبی به خدای اسرائیل خواننده را به شگفت می‌آورد. روت با اصرار تمام می‌خواهد تا همراه نَعومی، مادرشوهرش، به اسرائیل برود. پس آن دو به سرزمین اسرائیل می‌روند. روت به شکلی معجزه‌آسا با بوعَز، یکی از خویشان ثروتمند نَعومی وصلت می‌کند و به این ترتیب، جَدّۀ بزرگ داوود پادشاه می‌شود، و از طریق نسل داوود، این افتخار را پیدا می‌کند که جَدّۀ عیسی مسیح نیز باشد. 

کتابهای اوّل و دوّم سموئیل نام خود را از سموئیل نبی، آخرین و بزرگترین داور قوم اسرائیل گرفته‌اند. این دو کتاب در اصل کتابی واحد را تشکیل می‌دادند. اما مترجمین ترجمۀ ’هفتادتَنان‘ (یا سِپتواِجِنت، ترجمۀ یونانی عهدعتیق که حدود دو سده پیش از میلاد فراهم آمد)، آن را به دو بخش تقسیم کردند. جِروم در ترجمۀ لاتینِ خود در اوائل سدۀ پنجم مسیحی این تقسیم‌بندی را رعایت کرد و تا به امروز نیز همین رویه دنبال می‌گردد. عنوان این دو کتاب در طول تاریخ متغیر بوده است؛ آنها در ترجمۀ هفتادتَنان، ’کتابهای اوّل و دوّم پادشاهی‘، در ترجمۀ والگیت جروم، ’اوّل و دوّم پادشاهان‘ و در سنّت عِبرانی و ترجمه‌های امروزی، ’اوّل و دوّم سموئیل‘ نامیده شده‌اند.

در این کتاب، نخست شاهدیم که داوود بر قبیلۀ یهودا پادشاه می‌شود، و کمی پس از آن، همۀ دیگر قبیله‌های اسرائیل او را به عنوان پادشاه می‌پذیرند. خدا دربارۀ داوود شهادت می‌دهد که او پادشاهی است موافق دل او. با این حال، می‌بینیم داوود مرتکب گناه می‌شود و عواقب سستی‌های اخلاقی خود را در خونریزی‌هایی که در خانوادۀ خودش و سپس در میان قوم رخ می‌دهد، می‌بیند. نقطۀ اوج این نابسامانی‌ها را می‌توان در طغیان پسر او اَبشالوم مشاهده کرد.

کتابهای اوّل و دوّم پادشاهان به شرح سلطنت داوود و سلیمان، تجزیۀ مملکت به دو بخش شمالی و جنوبی، و سلطنت پادشاهان این دو بخش می‌پردازند. آنچه مورد توجه نویسندگان این دو کتاب است، نه تاریخ اجتماعی-سیاسی، و یا وضعیت اقتصادی قوم خدا، بلکه میزان وفاداری پادشاهان دو مملکت شمالی (اسرائیل) و جنوبی (یهودا) به عهد خدا است. از همین رو، به پادشاهانی که از نظر سیاسی و اقتصادی بسیار کامیاب بوده‌اند (نظیر عُمری در اسرائیل) بسیار کوتاه اشاره شده، حال آنکه پادشاهانی نظیر حِزِقیا و یوشیا که دستاوردهای روحانی شایانی داشته‌اند، بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند.

کتاب دوّم پادشاهان دنبالۀ طبیعی و منطقیِ کتابِ اوّل پادشاهان است. همان‌گونه که در معرفی کتاب اوّل پادشاهان گفته شد، تقسیم آنها به دو کتاب، صرفاً علت فنی داشته است.1‏:0 رجوع کنید به معرفی کتاب اوّل پادشاهان. این کتاب به شرح خدمات آخر ایلیای نبی و آغاز خدمات اِلیشَع نبی می‌پردازد، که بخش اوّل کتاب را اشغال کرده است. سپس رخدادهای مربوط به ایام حکومت پادشاهان یهودا و اسرائیل پی گرفته می‌شود، تا زمانی که حکومت شمالی یعنی اسرائیل سقوط می‌کند و اهالی آن به تبعید می‌روند. در بقیۀ کتاب، شرح سلطنت پادشاهان یهودا، یعنی حکومت جنوبی آمده است. در این بخش، به اصلاحات دینی و تجدید حیات روحانی در ایام حِزِقیا و یوشیای پادشاه توجه خاص شده است. اما سرانجام حکومت یهودا نیز به دست بابِلی‌ها سقوط می‌کند، اورشلیم و معبد مقدس آن ویران می‌گردد، و اشرافِ قوم به تبعید می‌روند. به این ترتیب، تاریخ حکومت پادشاهان در قوم خدا به پایان می‌رسد.

کتابهای اوّل و دوّم تواریخ، مانند چهار کتابِ پیش از خود، در اصل یک کتاب بودند که برای نخستین بار به دست مترجمین هفتادتَنان به دو بخش تقسیم شدند. هدف این دو کتاب آن است که به یهودیانِ تبعید شده به بابِل نشان دهد که خدا عهد خود را با نیاکان ایشان از یاد نبرده و بار دیگر به یاری ایشان خواهد آمد.

کتاب دوّم تواریخ گزارش کتاب اوّل را با ادامۀ شرح رخدادهای سلطنت سلیمان پی می‌گیرد و با اشاره‌ای امیدبخش به فرمان بازسازی معبد اورشلیم از سوی کوروش، پادشاه پارس، خاتمه می‌یابد.

کتابهای عِزرا و نِحِمیا گرچه در کتاب‌مقدسهای ما دو کتاب مجزا هستند، اما در اصل اثری واحد بودند که می‌بایست با هم مطالعه شوند. این امر هم از سنّت یهود و هم از محتوای این دو کتاب استنباط می‌شود. در قدیمی‌ترین نسخه‌های خطی عِزرا و نِحِمیا، این دو کتاب با هم ادغام شده‌اند. آثار قدیمی یهودی نیز حاکی از همین امر است.
دانشمندانی چند بر این اعتقادند که نویسندۀ این دو کتاب، نگارندۀ کتابهای اوّل و دوّم تواریخ نیز بوده است. عِزرا و نِحِمیا، مانند اوّل و دوّم تواریخ به فهرستها اهمیت بسیار می‌دهند. در آنها هفت نامۀ رسمی یافت می‌شود که همه، به‌جز یکی، به زبان آرامی هستند.

چنانکه در مقدمۀ کتاب عِزرا آمده، دو کتاب عِزرا و نِحِمیا در اصل یک اثر واحد بودند و نویسندۀ آنها بنا به اعتقاد گروهی از دانشمندان همان نویسندۀ کتابهای اوّل و دوّم تواریخ است. نِحِمیا، یکی از یهودیان هم‌عصر عِزرا بود که در ایام سلطنت اردشیر اوّل در پارس می‌زیست و ساقی پادشاه بود.

گرچه نام نگارندۀ کتاب اِستر را نمی‌دانیم، اما از مطالب کتاب روشن است که او یهودی بوده و در یکی از شهرهای پارس می‌زیسته است. رویدادهای مذکور در این کتاب به سال ۴۶۰ قبل از میلاد مربوط است. هدف اصلی نگارنده شرح خاستگاه تاریخی عید سالانۀ پوریم و بیان ماجرای رهایی معجزه‌آسای یهودیان از توطئۀ شوم هامان است که نقشۀ قتل‌عام یهودیان را در ایام سلطنت خشایارشا کشیده بود. اِستر، دختر زیبای یهودی که در تبعید به سر می‌بُرد به مقام ملکۀ پارس نائل می‌گردد.

وقتی انسان ناعادلانه رنج می‌برد، خدا کجا است؟ آیا خدا قادرمطلق نیست؟ آیا او عادل نیست؟ آیا انسانی کاملاً پارسا یافت می‌شود؟ این پرسشها بر تمام کتاب ایوب سایه افکنده است. ایوب بی‌آنکه قصوری ورزیده باشد، رنج می‌برد. دوستان ایوب می‌کوشند او را مجاب کنند که رنج و مشقت او پیامد گناه اوست. اما در صحنۀ ماجرا، علاوه بر خدا و شخص رنجدیده، شخص سوّمی نیز وجود دارد که در وقایع دخیل است، یعنی شیطان، آن مُدَعی. وقتی ایوب و دوستانش دیگر چیزی برای گفتن ندارند، خدا وارد صحنه می‌شود و سخن می‌گوید. اما گفتار خدا پرده از اسرار پنهان در پسِ معمای رنج بشر برنمی‌دارد. خدا فقط از ایوب و دوستانش می‌خواهد که در برابر این رازْ سرِ تسلیم فرود آورند. با این حال، پارسایی ایوب برای خدا ارزشمند است؛ از همین رو، سعادت را به زندگی او بازمی‌گرداند.

در کتاب‌مقدس عبری، عنوان این کتاب ’ستایشها‘ است. عنوانی که در کتاب‌مقدس یونانی برای آن به کار رفته، از کلمه‌ای مشتق شده است به معنی ’به صدا درآوردن زِه‌ها‘. بنابراین، مفهوم موسیقی در آن مستتر است. کلمۀ ’مَزامیر‘ در عربی، جمع ’مِزمار‘ است، به معنی شعری که با موسیقی خوانده می‌شود. این کتاب گاه ’زَبور داوود‘ نیز نامیده شده است، یعنی ’کتاب یا نوشتۀ داوود‘.

کتاب امثال مجموعه‌ای است از گفته‌ها که در اسرائیل باستان برای آموزش شیوۀ درست زندگی به قوم خدا، به کار برده می‌شد. بیشتر این گفته‌ها به سلیمان برمی‌گردد، ولی شماری نیز به آگور (۳۰‏:۱) و شاه لِموئیل (۳۱‏:۱) نسبت داده شده است. امثال همچون مزامیر به زبان شعر نگاشته شده است. یک مَثل در بیشتر موارد دربردارندۀ آیه‌ای است کوتاه که نیمِ آن موضوع مثل را بیان می‌کند و نیم دیگر، موضوع را بازتاب می‌بخشد. آنچه امثال کتاب‌مقدس را شهرت و محبوبیت بسیار بخشیده، بیانات نیرومند اما بس موجز آن است. همین ویژگی امثال، به خاطر سپردن و به کار بستن آنها را بسیار سهل و آسان می‌گرداند.

نام این کتاب در عبری، ’کُهِلِت‘ است. مقصود کسی است که جامعه یا جماعتی را مورد خطاب قرار می‌دهد. این کتاب در ترجمۀ هفتادتَنان ’اِکلِسیاستِس‘ نام گرفته، یعنی ’معلم‘ یا ’واعظ‘. اِکلِسیاستِس از کلمۀ ’اِکلِسیا‘ به معنی ’جامعه‘ یا ’جماعت‘ مشتق گردیده است. این همان کلمه‌ای است که در فارسی ’کلیسا‘ تلفظ می‌شود. به همین جهت، در سنت ترجمه‌های فارسی، برای این کتاب عنوان ’جامعه‘ به‌کار رفته است.

کتاب ’غزل غزلهای سلیمان‘ سروده‌ای است عاشقانه. معنی عنوان کتاب، ’زیباترین غزل (سرودۀ عاشقانۀ) سلیمان‘ است. در خصوص تفسیر این سروده، مباحثات بسیار در طی قرون وجود داشته است. پیروان تفسیر تمثیلی، هیچ بنیان تاریخی یا واقعی برای این سروده قائل نیستند و آن را صرفاً بازنمودی از محبت خدا به اسرائیل و/یا محبت مسیح به کلیسا می‌دانند. پیروان تفسیر نمونه‌ای، گرچه واقعیت تاریخی این سروده را نفی نمی‌کنند، آن را تصویری از مسیح به عنوان داماد و کلیسا به عنوان عروس او نیز می‌شمارند. اما اگر در عین ارزشمند شمردن این برداشتها، کتاب را همان‌گونه که هست، یعنی سرودی عاشقانه نیز تلقی کنیم، در آن صورت، غزل غزلها بر حقیقت بسیار مهم دیگری نیز روشنایی می‌افکند. آن حقیقت این است که عشق و رابطۀ جنسیِ مشروع میان زن و مرد از دیدگاه خدا امری بسیار زیبا و شایان ستایش است، چرا که خودِ خدا در پیدایش ۲‏:۲۴ آن را مقرر فرموده، تقدیس کرد.

غالباً عقیده بر این است که اِشعیای نبی بزرگترین نبیِ‌صاحبِ کتاب بوده است. او که با عاموس، هوشع و میکاهِ نبی هم‌عصر بود، خدمت خود را در سال ۷۴۰ ق.م.، در سال وفات عُزّیای پادشاه آغاز کرد. طبق احادیث یهود، اِشعیا را در ایام سلطنت مَنَسی با ارّه دوپاره کردند. ممکن است عبرانیان ۱۱‏:۳۷ اشاره به همین رویداد باشد. احتمالاً اِشعیا بیشتر عمر خود را در اورشلیم سپری کرده و در ایام سلطنت حِزِقیای پادشاه از بیشترین نفوذ خود برخوردار بوده است.

اِرمیا به‌حق ’نبی گریان‘ نامیده شده است. زندگی شخصی و کشمکشهای او بیش از هر نبی دیگری در کتابش منعکس است. او که کاهن بود، خدمت خود را در سال ۶۲۶ ق.م. آغاز کرد و در زمانی پس از ۵۸۶ ق.م. به پایان رسانید. او در مصر وفات یافت، و بنا بر احادیث یهود، در آنجا سنگسار شد. صَفَنیا اندک‌زمانی پیش از او خدمت می‌کرد. حَبَقوق و احتمالاً عوبَدیا نیز هم‌عصر او بودند. حِزقیال نیز در اواخر زندگی اِرمیا خدمت می‌کرد.

شهر داوود ویران شده! خانۀ خداوند نابود گردیده! دیگر جایی برای پرستش یهوه وجود ندارد! بزرگان شهر به تبعید رفته‌اند و دیگر صدای شادیِ عروس و داماد و بازی کودکان در کوچه‌های شهر شنیده نمی‌شود! همۀ امیدها بر باد رفته است! این است احساسی که کتاب مراثی به شکلی ملموس به خواننده انتقال می‌دهد.

حِزقیال از یهودیانی بود که در دوّمین دور از تهاجم بابِلی‌ها به اورشلیم در سال ۵۹۷ ق.م. به دستور نبوکدنصر به اسارت رفتند. آنان به تبعیدیانی پیوستند که در سال سوّم یِهویاقیم به تبعید بِابل برده شده بودند (رجوع کنید به دانیال ۱‏:۱). اما چند سال بعد از این اسارت دوّم، اورشلیم دیگر بار طغیان کرد، و این بار بابِلی‌ها در سال ۵۸۶ ق.م. شهر و معبد بزرگ آن را به آتش کشیده، به‌تمامی ویران کردند.

کتاب دانیال مجموعه‌ای است از وقایع زندگی دانیال و رؤیاهای مکاشفه‌ای او زمانی که در تبعید بابِل به سر می‌برد. در بخش نخست کتاب، یعنی بابهای ۱ تا ۶، شاهد وفاداری دانیال و یارانش به احکام خدای یگانه هستیم. در بخش دوّم کتاب، یعنی باب ۷ به بعد، شرح رؤیاهای دانیال را می‌خوانیم که به زبانی مکاشفه‌ای، ظهور و سقوط حکومتهای بزرگ آن روزگار را تا امپراطوری روم پیشگویی کرده، به ظهور مسیحِ موعود نیز اشاره می‌کند. چنین می‌نماید که عیسی مسیح نیز در تعالیم خود این پیشگوییها را مد نظر داشته است.

کتاب هوشع نخستین کتاب از دوازده کتاب انبیای کوچک است؛ کوچک به لحاظ حجم کمتر آنها در مقایسه با نوشته‌های اِشعیا، اِرمیا و حِزقیال. هوشع در واپسین سالهای مملکت شمالی، یعنی اسرائیل، زندگی و نبوّت می‌کرد. مملکت شمالی، ’اِفرایِم‘ نیز نامیده شده است، زیرا بزرگترین قبیله در آن بود. این دوره از حیات مملکت شمالی، دوره‌ای بود بس متلاطم که پادشاهان یکی پس از دیگری بر تخت می‌نشستند و سقوط می‌کردند، تا اینکه سرانجام، مملکت شمالی در سالهای ۷۲۲‏-۷۲۱ قبل از میلاد به دست آشوریان از میان رفت.

از دغدغه‌ای که یوئیل برای یهودا و اورشلیم داشت، می‌توان احتمال داد که او در مملکت جنوبی می‌زیسته و نبوّت می‌کرده است. تاریخگذاری کتاب یوئیل به سبب تقارنهای آن با آثار عاموس، میکاه، صَفَنیا، اِرمیا و حِزقیال، بس دشوار است. به همین سبب، دانشمندانِ مختلف تاریخ نگارش آن را از سدۀ نهم تا سدۀ ششم ق.م. تخمین زده‌اند. اما این امر تأثیری بر درک ما از پیام کتاب ندارد.

عاموس اهل یهودا بود و به چوپانی اشتغال داشت. با این حال، فرستاده شده بود تا داوری خدا را بر مملکت شمالی، یعنی اسرائیل، اعلام کند. از اشاراتی که عاموس در آیۀ اوّل از باب اوّل به پادشاهان یهودا و اسرائیل می‌کند، مشخص است که او در اواسط سدۀ هشتم ق.م. نبوّت می‌کرده است. در این دوره، هر دو مملکت جنوبی و شمالی در اوج رونق اقتصادی، سیاسی و نظامی بودند. همین امر سبب شده بود اعیان و اشراف از زندگی بسیار تجملی برخوردار باشند و به هر نوع فساد و عمل غیراخلاقی دست بزنند و ثروت خود را به بهای ستم بر تنگدستان بیفزایند.

چیزی دربارۀ اصل و نسب و محل زندگی عوبَدیا نمی‌دانیم. تاریخ و محل نگارش کتاب او نیز مورد بحث است. آنچه می‌تواند در این خصوص تعیین‌کننده باشد، ارتباطِ آیاتِ ۱۱ تا ‏۱۴ با رویدادهای تاریخ قوم اسرائیل است. اگر حمله به اورشلیم در این آیات، به تهاجم فلسطینیان و اعراب در دورۀ سلطنتِ یِهورام اشاره داشته باشد، پس عوبَدیا در اواسط سدۀ نهم ق.م. نبوّت می‌کرده و با اِلیشَعِ نبی هم‌عصر بوده است. اما اگر اشاره به تهاجم بابِلی‌ها به اورشلیم باشد، در این صورت، عوبَدیا بین سالهای ۶۰۵ تا ۵۸۶ قبل از میلاد نبوّت می‌کرده و با اِرمیای نبی هم‌عصر بوده است. دانشمندان نظر دوّم را محتمل‌تر می‌شمارند.

بر اساس کتاب دوّم پادشاهان ۱۴‏:۲۵، موطن یونس نبی جَت‌خِفِر، در نزدیکی ناصره بود. از همین آیه می‌توان دریافت که یونس در مملکت شمالی و در دورۀ طولانی و پررونق یِرُبعام دوّم (حدود ۷۹۳ تا ۷۵۳ ق.م.) می‌زیست و خدمت می‌کرد، یعنی اندکی پیش از عاموس نبی. یِرُبعام توانسته بود به واسطۀ مشکلات داخلیِ ملتهای آشور و اَرام، حدود مملکت خود را تا آنجا که در روزگار داوود و سلیمان بود، بگسترد. اما دیانت حقیقی رو به افول بود و مردم از نظر روحانی و اخلاقی دچار انحطاط بودند. از این رو، خدا بر آن بود که مملکت اسرائیل را به دست آشوریان تسلیم کند.

میکاه اهل یهودا بود. از اشاره‌ای که در ۱‏:۱ شده می‌توان خدمت او را به سالهای ۷۵۰ تا ۶۸۶ ق.م. مربوط دانست. لذا او با اِشعیا و هوشع هم‌عصر بوده است. به سبب تعلق به این دوره است که میکاه سقوط سامِرِه (۷۲۲‏-۷۲۱ ق.م.) را پیشگویی می‌کند. از اشاراتی که به وضع دیانت در میان قوم شده، به نظر می‌رسد خدمت او مربوط به زمانی پیش از اصلاحات حِزِقیای پادشاه باشد.

زادگاه و محل زندگی ناحوم (اِلقوش) مشخص نیست. نیز در کتاب او به هیچ پادشاهی اشاره نشده که بتوان بر اساس آن، تاریخ نگارش کتاب یا زمان خدمت این نبی را تعیین کرد. از مطالب کتاب می‌توان دریافت که مملکت آشور در اوج قدرت خود بوده است، یعنی پیش از مرگ آشوربانیپال در سال ۶۲۶ ق.م. همچنین به سقوط نوآمون (در مصر) اشاره شده است (۳‏:۸ تا ۱۰) که در سال ۶۶۳ ق.م. رخ داد و خاطره‌اش هنوز زنده بود. لذا می‌توان تاریخ نگارش کتاب را حدود اواسط سدۀ هفتم قبل از میلاد دانست.

کتاب حَبَقوق نوعی گفتگو میان نبی و خدا است و حاوی هیچ پیام نبوّتی خطاب به اسرائیل نیست. نبی به نوعی بیان می‌دارد که راههای خدا در چشم او عادلانه نمی‌نماید. اما چون خدا پاسخ می‌دهد، او لب به اعترافِ ایمان می‌گشاید.

میکاه اهل یهودا بود. از اشاره‌ای که در ۱‏:۱ شده می‌توان خدمت او را به سالهای ۷۵۰ تا ۶۸۶ ق.م. مربوط دانست. لذا او با اِشعیا و هوشع هم‌عصر بوده است. به سبب تعلق به این دوره است که میکاه سقوط سامِرِه (۷۲۲‏-۷۲۱ ق.م.) را پیشگویی می‌کند. از اشاراتی که به وضع دیانت در میان قوم شده، به نظر می‌رسد خدمت او مربوط به زمانی پیش از اصلاحات حِزِقیای پادشاه باشد.

حَجَّی و زکریا هر دو انبیایی بودند که بازگشتگان از تبعید را به بازسازی معبد ترغیب می‌کردند. حَجَّی پیامهای خود را در سال دوّم سلطنت داریوش، پادشاه پارس، یعنی ۵۲۰ قبل از میلاد به نگارش درآورد. پیش از آن، دشمنان یهودیان با مخالفتها و کارشکنی‌های خود، دستهای ایشان را در کار بازسازی معبد سست می‌کردند و منع قانونی برای آن می‌تراشیدند. اما در این سال، داریوش فرمان کوروش را به اجرا گذاشت و کار بازسازی از سر گرفته شد.

زکریا مانند اِرمیا و حِزقیال، هم نبی بود و هم کاهن. رسالت او نیز همچون حَجَّی، ترغیب یهودیان به بازسازی معبد بود. کوروش، پادشاه پارس، در سال ۵۳۸ ق.م.، تبعیدیانِ یهودی را آزاد کرد تا به زادگاه خود بازگردند. حدود پنجاه هزار تن از ایشان بازگشتند و بی‌درنگ دست به کار بازسازی معبد شدند. اما مخالفت همسایگان از بیرون، و بی‌تفاوتی قوم از درون، موجب وقفه در کار شد. شانزده سال بعد، زکریا و حَجَّی از جانب خدا رسالت یافتند تا قوم را به بازسازی معبد ترغیب کنند. در نتیجه، چهار سال بعد، یعنی در سال ۵۱۶ ق.م.، بنای معبد جدید تکمیل شد.

پس از آنکه بازسازی معبد بزرگ در سال ۵۱۶ ق.م. به پایان رسید، عِزرای کاهن و چندین هزار یهودی دیگر در سال ۴۵۸ ق.م. با اجازۀ اردشیر پادشاه به یهودیه آمدند. همین پادشاه در سال ۴۴۵ به نِحِمیا اجازه داد به اورشلیم برود و حصارهای آن را مرمت کند. پس نِحِمیا به اورشلیم رفته، دیوارهای آن را مرمت می‌کند و دست به اصلاحات دینی می‌زند. به نظر می‌رسد مَلاکی نبی خدمت خود را در همین ایام به انجام رسانده باشد.