وحقیقت    را  خواهید شناخت    وحقیقت   شما  را   آزاد خواهد کرد  انجیل یوحنا 32:8   

كتاب «پيدايش»، همانگونه كه از اسمش پيداست، از پيدايش عالم هستی سخن می‌گويد. در اين كتاب می‌خوانيم كه چگونه خدا دنيا را می‌آفريند، چگونه انسان را خلق می‌كند و او را در محيطی كامل و زيبا قرار می‌دهد، چگونه گناه وارد جهان می‌شود و سرانجام چگونه خدا برای نجات انسانِ گناهكار چاره‌ای می‌انديشد. مطالبی كه در اين كتاب آمده عبارت است از آغاز تاريخ بشر، آغاز هنر و صنايع دستی، چگونگی پيدايش زبانها و قومهای گوناگون. از فصل دوازده به بعد، مسير كتاب متوجه قوم اسرائيل می‌شود. از اينجا به بعد داستان زندگی ابراهيم، اسحاق، يعقوب و پسرانش در كتاب ثبت شده كه در خاتمه با شرح زندگی يوسف در مصر پايان می‌پذيرد.

كتاب «خروج» دربارهٔ خروج بنی‌اسرائيل از مصر است. موسی توسط خدا به رهبری بنی‌اسرائيل تعيين می‌شود تا آنان را به سرزمين موعود، يعنی كنعان، هدايت كند. دوازده فصل اول كتاب از وضعيت اسفناک بنی‌اسرائيل كه در مصر برده بودند، سخن می‌گويد. خدا بر مصريان بلايايی می‌فرستد تا فرعون، پادشاه مصر را مجبور كند كه به بنی‌اسرائيل اجازه خروج دهد. پس از خروج از مصر، به دليل نااطاعتی از خداوند، بنی‌اسرائيل به مدت چهل سال در بيابانهای بين مصر و كنعان سرگردان می‌شوند. «ده فرمان» را خداوند در اين هنگام توسط موسی به قوم اسرائيل می‌دهد. علاوه بر ده فرمان، خداوند احكام و دستورات ديگری نيز به بنی‌اسرائيل عنايت می‌كند تا آنها بدانند چگونه در طی سفر بيابانی خود زندگی كنند. بخش مهم اين احكام دربارهٔ قربانی حيوانات به منظور آمرزش گناهكاران بود. ولی چنانكه بعد خواهيم خواند، اين قربانيها برای آمرزش و آزادی از گناه كافی نبود. در واقع اين روش قربانی پيش درآمدی بود برای قربانی واقعی و مؤثری كه خداوند برای همهٔ انسانها تدارک ديده بود. مرگ عيسی مسيح روی صليب، همان قربانی واقعی است كه قادر است همهٔ انسانها را از گناهانشان رهايی بخشد.

كتاب لاويان سومين كتاب عهد عتيق است. برخی اين كتاب را «كتاب راهنمای كاهنان» نيز می‌نامند، زيرا مراسم مذهبی كه توسط كاهنان اجرا می‌شد در اين كتاب آمده است. كلمهٔ «لاويان» از نام قبيلهٔ لاوی گرفته شده است. همهٔ كاهنان اسرائيل از اين قبيله بودند. كتاب لاويان را موسی به هنگام سفر بيابانی بنی‌اسرائيل نوشته است.

كتاب اعداد از فراز و نشيبهای قوم بنی‌اسرائيل سخن می‌گويد. اين كتاب حاوی حوادثی است كه در بيابان بين راه مصر و سرزمين موعود بر قوم اسرائيل گذشته است. در كتاب‌مقدس عبری، نام اين كتاب «در بيابان» است. در كتاب اعداد می‌خوانيم كه چگونه دوازده مرد اسرائيلی پيشاپيش به سرزمين موعود فرستاده می‌شوند تا وضع آنجا را بررسی كنند. از بين اين افراد، تنها دو نفر، «يوشع» و «كاليب» با اعتماد بر خدا، قوم بنی‌اسرائيل را ترغيب به فتح سرزمين موعود می‌كنند. اما ده نفر بقيه گزارش می‌دهند كه مردان غول‌پيكری در آن سرزمين هستند و بنی‌اسرائيل قادر نخواهند بود آنها را شكست دهند. با شنيدن اين گزارش منفی، ترس بر قوم اسرائيل غلبه می‌كند، به طوری كه آنان به فكر بازگشت به مصر می‌افتند. به سبب اين كم‌ايمانی، خدا به مدت چهل سال بنی‌اسرائيل را در بيابان نگه می‌دارد. در اين مدت، همهٔ جنگجويان قوم می‌ميرند و نسل جديدی روی كار می‌آيد. خدا حضور خود را در آتش و ابر به اين نسل جديد آشكار می‌كند و به آنان اطمينان می‌بخشد كه همواره با ايشان خواهد بود. خداوند به آنان دستوراتی مبنی بر تقسيم اراضی سرزمين موعود، بين قبايل اسرائيل می‌دهد.

كتاب تثنيه پنجمين كتاب كتاب‌مقدس است. رويدادهای نوشته شده در اين كتاب از آنجا آغاز می‌شود كه قوم اسرائيل، پس از چهل سال سرگردانی در بيابان، به كنار رود اردن رسيده‌اند. سرزمين موعود در آن سوس رود قرار دارد. موسی زبان به سخن می‌گشايد و به هزاران اسرائيلی كه آمادهٔ ورود به كنعان هستند دستوراتی ابلاغ می‌كند. موسی نخست دليل چهل سال سرگردانی را ذكر می‌كند، سپس مفاد ده فرمان و دستورات ديگر الهی را كه خداوند توسط وی فرستاده بود، به قوم اسرائيل يادآوری می‌كند. («تثنيه» از ريشهٔ «ثانی» و به معنی مجدد و دوباره است. مقصود اين است كه دستورات و فرمانهايی كه در كتابهای قبلی ذكر شده بود، مجدداً در اين كتاب توسط موسی بازگو می‌شود و مورد تأكيد قرار می‌گيرد.)

يوشع دستيار موسی بود كه در دوران چهل سالهٔ قوم اسرائيل در بيابان، فرماندهی لشكر اسرائيل را به عهده داشت. پس از مرگ موسی، يوشع رهبر قوم اسرائيل می‌شود تا قوم را به سرزمين موعود رهبری كند. مطالبی كه در كتاب يوشع آمده، مربوط است به جنگهای بنی‌اسرائيل با ساكنان كنعان و تقسيم سرزمين موعود بين قبايل اسرائيل. دوازده فصل اول كتاب از فتح كنعان، سرزمين موعود، به دست بنی‌اسرائيل سخن می‌گويد. يوشع به فتح شهرهای كنعان می‌پردازد. او سرزمين كنعان را بين قبايل اسرائيل تقسيم می‌كند و به آنها مأموريت می‌دهد تا با بيرون راندن كنعانيهايی كه هنوز در سرزمين موعود مانده‌اند، هر قبيله‌ای سهم خود را تصاحب نمايد.

كتاب داوران حاوی ۳۵۰ سال رويدادهای قبل از دوران سلطنتی اسرائيل است. پيش از اينكه شائول به عنوان نخستين پادشاه اسرائيل، حكومت اين قوم را عهده‌دار شود، رهبرانی اسرائيل را اداره می‌كردند. واژهٔ «داوران» كه عنوان اين كتاب است، به همين رهبران اشاره می‌كند. در اين كتاب می‌خوانيم كه قوم اسرائيل خدای خود را كه آنان را از مصر بيرون آورده بود تا به سرزمين موعود برساند، فراموش می‌كنند و مانند قومهای مجاور به پرستش بتها می‌پردازند. گاه دوازده قبيلهٔ اسرائيل به جای جنگيدن با دشمنان خود، با يكديگر وارد كارزار می‌شوند. گويا هر قبيله‌ای فقط منافع خود را جستجو می‌كند و نه مصالح تمام قوم را. در زمان داوران، در سرزمين كنعان هنوز قومها و قبيله‌هايی باقی مانده بودند كه بر اسرائيل يورش می‌بردند. اينان عبارت بودند از فلسطينی‌ها، حيتی‌ها و اموری‌ها. زمانی كه قوم اسرائيل مورد تاخت و تاز دشمن قرار می‌گرفت، از خداوند طلب ياری می‌نمود و خداوند نيز يک «داور» به كمک آنان می‌فرستاد تا آنان را رهبری كرده، دشمن را شكست دهد. سپس برای مدتی صلح برقرار می‌شد. اما به مجرد فوت داور، قوم اسرائيل دوباره به روش گناه‌آلود خود روی می‌آورد. در اين كتاب شرح كارهای دوازده «داور» آمده است.

آنچه در اين كتاب می‌خوانيد مربوط می‌شود به دورانی كه داوران بر اسرائيل حكومت می‌كردند. داستان روت بيانگر اين واقعيت است كه در روزگاری كه اكثر مردم دور از خدا زندگی می‌كنند، مانند دوران داوران اسرائيل، هستند كسانی كه خداوند را می‌پرستند و در پی خشنودی او می‌باشند.

اين كتاب با تولد سموئيل نبی آغاز می‌شود و با مرگ شائول پادشاه به پايان می‌رسد. سموئيل، كه از دوران كودكی در خانهٔ خدا بزرگ شده بود، به خوبی قوم اسرائيل را هدايت و اداره می‌كرد. با اين حال مردم از او خواستند پادشاهی برای آنان تعيين كند. بنابراين او شائول را به عنوان نخستين پادشاه اسرائيل انتخاب می‌كند. آغاز كار شائول بسيار خوب بود، اما به تدریج او از خدا دور شد. خداوند از سموئيل خواست داوود را به جای شائول انتخاب كند. در اين ضمن داوود با كشتن جليات فلسطينی، محبوب مردم اسرائيل می‌شود. با وجود محبت‌هايی كه داوود نسبت به شائول نشان می‌دهد، حسادت شائول نسبت به داوود روز‌به‌روز می‌افزود. بين يوناتان، پسر شائول، و داوود دوستی صميمی ايجاد می‌شود و اين موضوع باعث حسادت بيشتر شائول می‌گردد و او در صدد قتل داوود برمی‌آيد. داوود از دست شائول فرار می‌كند و تعقيب شائول بی‌نتيجه می‌ماند. در اين ضمن، اسرائيل و فلسطين با يكديگر در جنگ بودند. شائول و يوناتان در اين جنگ كشته می‌شوند و به اين ترتيب كتاب اول سموئيل به پايان می‌رسد.

در این کتاب، نخست شاهدیم که داوود بر قبیلۀ یهودا پادشاه می‌شود، و کمی پس از آن، همۀ دیگر قبیله‌های اسرائیل او را به عنوان پادشاه می‌پذیرند. خدا دربارۀ داوود شهادت می‌دهد که او پادشاهی است موافق دل او. با این حال، می‌بینیم داوود مرتکب گناه می‌شود و عواقب سستی‌های اخلاقی خود را در خونریزی‌هایی که در خانوادۀ خودش و سپس در میان قوم رخ می‌دهد، می‌بیند. نقطۀ اوج این نابسامانی‌ها را می‌توان در طغیان پسر او اَبشالوم مشاهده کرد.

کتابهای اوّل و دوّم پادشاهان به شرح سلطنت داوود و سلیمان، تجزیۀ مملکت به دو بخش شمالی و جنوبی، و سلطنت پادشاهان این دو بخش می‌پردازند. آنچه مورد توجه نویسندگان این دو کتاب است، نه تاریخ اجتماعی-سیاسی، و یا وضعیت اقتصادی قوم خدا، بلکه میزان وفاداری پادشاهان دو مملکت شمالی (اسرائیل) و جنوبی (یهودا) به عهد خدا است. از همین رو، به پادشاهانی که از نظر سیاسی و اقتصادی بسیار کامیاب بوده‌اند (نظیر عُمری در اسرائیل) بسیار کوتاه اشاره شده، حال آنکه پادشاهانی نظیر حِزِقیا و یوشیا که دستاوردهای روحانی شایانی داشته‌اند، بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند.

کتاب دوّم پادشاهان دنبالۀ طبیعی و منطقیِ کتابِ اوّل پادشاهان است. همان‌گونه که در معرفی کتاب اوّل پادشاهان گفته شد، تقسیم آنها به دو کتاب، صرفاً علت فنی داشته است.1‏:0 رجوع کنید به معرفی کتاب اوّل پادشاهان. این کتاب به شرح خدمات آخر ایلیای نبی و آغاز خدمات اِلیشَع نبی می‌پردازد، که بخش اوّل کتاب را اشغال کرده است. سپس رخدادهای مربوط به ایام حکومت پادشاهان یهودا و اسرائیل پی گرفته می‌شود، تا زمانی که حکومت شمالی یعنی اسرائیل سقوط می‌کند و اهالی آن به تبعید می‌روند. در بقیۀ کتاب، شرح سلطنت پادشاهان یهودا، یعنی حکومت جنوبی آمده است. در این بخش، به اصلاحات دینی و تجدید حیات روحانی در ایام حِزِقیا و یوشیای پادشاه توجه خاص شده است. اما سرانجام حکومت یهودا نیز به دست بابِلی‌ها سقوط می‌کند، اورشلیم و معبد مقدس آن ویران می‌گردد، و اشرافِ قوم به تبعید می‌روند. به این ترتیب، تاریخ حکومت پادشاهان در قوم خدا به پایان می‌رسد.

اين كتاب نيز جزو كتب تاريخی قوم اسرائيل است. برخی از مطالبی كه در كتاب دوم سموئيل آمده، در اينجا نيز بدان اشاره شده است. اما كتاب «اول تواريخ ايام» بيشتر با رويدادهای خاندان يهودا كه در جنوب سرزمين اسرائيل حكومت می‌كردند، سروكار دارد تا خاندان اسرائيل كه در شمال بودند. كتب تواريخ ايام بيشتر متوجهٔ تاريخ مذهبی و خانهٔ خداست در حالی كه كتب پادشاهان به تاريخ سياسی و كاخ سلطنتی نظر دارد.

کتاب دوّم تواریخ گزارش کتاب اوّل را با ادامۀ شرح رخدادهای سلطنت سلیمان پی می‌گیرد و با اشاره‌ای امیدبخش به فرمان بازسازی معبد اورشلیم از سوی کوروش، پادشاه پارس، خاتمه می‌یابد.

اين كتاب رويدادهای كتاب قبلی را ادامه می‌دهد. نويسندهٔ اين كتاب به احتمال زياد «عزرا» است. عزرا هم كاهن بود، هم كاتب و هم پژوهشگر. او مردم را ياری می‌داد تا دوباره به پرستش و عبادت خداوند مشغول شوند. عزرا همراه بسياری از يهوديان ديگر، پس از سقوط سرزمين يهودا در سال ۵۸۶ قبل از ميلاد، به بابل تبعيد شده بود. در سال ۵۳۹ قبل از ميلاد، بابل به دست کوروش كبير سقوط می‌كند و کوروش به يهوديان آزادی می‌بخشد تا بتوانند به سرزمين خود بازگردند. نخستين گروه يهوديان كه حدود ۵۰,۰۰۰ نفر بودند به رهبری «زروبابل» رهسپار اورشليم می‌شوند. به مجرد ورود به اورشليم، يهوديان دست به كار می‌شوند تا ساختمان خانهٔ خدا را بازسازی كنند. اما كار آنها فوری با مخالفت دشمنان روبرو می‌شود. مخالفين اردشير پادشاه را متقاعد می‌كنند كه دستوری صادر كند و يهوديان را از بازسازی خانهٔ خدا باز دارد. بدين ترتيب كار ساختمانی خانهٔ خدا برای چندين سال به حالت تعويق درمی‌آيد، تا اينكه سرانجام به دستور داريوش دوم ساختمان خانهٔ خدا تكميل می‌شود.

كتاب نحميا را می‌توان مركب از چهار بخش دانست. بخش نخست: بازگشت نحميا به اورشليم به عنوان نمايندهٔ پادشاه پارس، جهت رسيدگی به اوضاع سرزمين يهودا. بخش دوّم: بازسازی حصار اورشليم. بخش سوّم: تلاوت تورات توسط عزرا كه منجر به اعتراف و توبه قوم اسرائيل از گناهانشان می‌شود. بخش چهارم: ساير خدمات نحميا به عنوان حاكم سرزمين يهودا. يكی از ويژگيهای بارز اين كتاب، ثبت و توصيف اعتماد راسخ نحميا بر خداوند، و نيز دعاهای مرتب او به درگاه وی می‌باشد.

كتاب استر گويای اين حقيقت است كه خدا بر آنچه در جهان می‌گذرد تسلط دارد. استر طالب رضای خداست، لذا خداوند نيز او را در جهت رهايی قوم اسرائيل از يک قتل عام حتمی به کار می‌گيرد و توسط او آنان را نجات می‌دهد. خشايارشا، پادشاه پارس، از همسر خود ملكه وشتی بسيار عصبانی می‌شود زيرا او از آمدن به ضيافت ملوكانه سر باز زده بود. بنابراين، پادشاه ملكه را خلع می‌كند و به جای او استر را كه يک دختر يتيم يهودی بود به همسری برمی‌گزيند.

كتاب ايوب از رنج سخن می‌گويد. هر كس در زندگی خود با اوضاعی روبرو می‌شود كه از خود می‌پرسد: «چرا انسان خوب بايد رنج بكشد؟» كتاب ايوب دليل وجود رنج را نشان نمی‌دهد، اما به ما می‌گويد كه ديدگاه و احساس درست و نادرست در مورد مسئلهٔ رنج و مفهوم زندگی چيست. ايوب مردی است بسيار حكيم، ثروتمند و نيكوكار كه ناگهان مصيبت دامنگيرش می‌شود. ده فرزندش را در يک طوفان سهمگين از دست می‌دهد؛ ثروتش به کلی از بين می‌رود و خود به مرضی جانكاه مبتلا می‌گردد. سه نفر از دوستانش به عيادت او می‌آيند و می‌كوشند برای ايوب توضيح دهند كه چرا او به چنين مصيبتی دچار شده است. آنها به ايوب می‌گويند او به دليل گناهانش به اين روز افتاده است و در واقع خدا او را بدين وسيله مجازات می‌كند.

كتاب مزامير كه به «زبور داوود» نيز شهرت دارد، يكی از دلپذيرترين كتب «كتاب‌مقدس» است. اين كتاب مجموعه‌ای است از شعر و سرود كه به زبانی شيوا، روحيات و رويدادهای تاريخی قوم يهود را بيان می‌كند. بيشتر بخشهای اين كتاب در زمان داوود پادشاه و كمی بعد از آن نگارش يافته است. «زبور داوود» را قوم يهود پس از بازگشت از اسارت بابل، به عنوان كتاب سرود به کار می‌برد.

بيشتر قسمت كتاب «امثال» توسط سليمان، خردمندترين مرد جهان، نوشته شده است. موضوع اصلی كتاب را می‌توان به طور خلاصه در فصل اول، آيات 7و8و9‏ يافت: «نخستين قدم برای كسب دانش، خداترسی است. كسی كه حكمت و ادب را خوار می‌شمارد، احمق است. ای جوان، نصيحت پدرت را بشنو و از تعليم مادرت رويگردان نشو، زيرا سخنان ايشان مانند تاج و جواهر، سيرت تو را زيبا خواهند ساخت.»

كتاب جامعه را می‌توان يک كتاب فلسفی قلمداد كرد. نويسندهٔ آن، كه به احتمال زياد سليمان است، حكيم و فيلسوفی است كه بين ايمان و شک، اميد و يأس، لذت و رنج، مفهوم زندگی و پوچی، در نوسان است. او می‌داند كه انسان خاكی مجبور است زمان حال را پشت سر گذاشته، به سوی آينده در حركت باشد (3‏:11‏). انسان تشنهٔ اميد است ولی از آينده اطلاعی ندارد، پس بهتر اين است كه از زمان حاضر لذت ببرد.